مسجدجامع تسوج
تکه ای ازمن ، تکه ای اززمین 
مریم سادات موسوی
تسوج شهر کوچکی در استان آذربایجان شرقی و شمال دریاچه ارومیه است که با تبریز حدود ۱۱۰ کیلومتر فاصله دارد. این شهر که در قدیم «تسوگ» نامیده می‌شد، با توجه به قرارگیری در ساحل شمالی دریاچه ارومیه همواره اهمیت خاصی داشته است. در این نوشتار می‌خواهیم با هم سفری به شهر تسوج داشته باشیم تا شما را با «مسجد جامع تسوج» که از بناهای تاریخی مهم و جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی به حساب می‌آید، آشنا کنیم.
معرفی مسجد جامع تسوج
مسجد جامع تسوج به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین آثار باستانی شهر تسوج از زیبایی و جذابیت خاصی بهره می‌برد. این اثر ارزشمند تاریخی در دوره تیموریان ساخته شده و چندین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. با وجود عمر بسیار، همچنان از این مسجد برای برگزاری نماز‌های روزانه استفاده می‌شود. این اثر تاریخی در اول فروردین سال ۱۳۴۷ هجری شمسی و با شماره ۷۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جامع تسوج کجاست؟
برای دسترسی به مسجد جامع تسوج سختی زیادی نخواهید داشت. کافی است به خیابان امام خمینی و محله بابا هدایت در این شهر بروید. درب اصلی مسجد در وسط بازار تسوج قرار دارد.
آدرس: استان آذربایجان شرقی، تسوج، خیابان امام خمینی (ره)، محله بابا هدایت، بازار تسوج
تاریخچه مسجد جامع تسوج
قدمت مسجد جامع تسوج به دوره تیموری برمی‌گردد. اگر به پیشانی در ورودی مسجد نگاهی بیندازید، کتیبه فرمانی را خواهید دید که در سال ۹۸۹ هجری قمری با استفاده از خط ثلث برجسته و زیبا روی سنگ فلفلی یک پارچه نقر شده است.
مرحوم «کارنگ» در یکی از کتاب‌های خود، این کتیبه را به سلطان محمد صفوی نسبت داده‌اند. ولی از طرفی در منابع این‌گونه آمده که سلطان محمد دو سال قبل از تاریخ این کتیبه در گذشته است. بنابراین در کل باید اشاره کنیم که در مورد سازنده این مسجد نمی‌توان اظهار نظر قطعی کرد.
متن کتیبه فرمان به‌صورت زیر است:
فرمان همایون شرف تقاذ یافت آنکه چون همگی همت عالی نهمت همایون ما بر آن مصروف است که در زمان دولت ابدی الاتصال، آثار خیر و احسان در میان طبقات انام انتشار یافته عموم رعایا و برایا در کمال فراغت و رفاهیت اوقات گذرانیده از روی امیدواری تمام در ازدیاد و دعاگویی دوام دولت ابد مقرون افزایند. لهذا در این وقت بنابر کمال توجه خاطر به رفاه حال مردم تسوج از ابتدای پیچی ئیل مقدری محترفه و کوزه‌فروشی قصبه مذکور که ابواب جمع اوست به تخفیف مقرر و تصدق کرده ثواب آن را به ارواح مقدسه حضرات چهارده معصوم صلوات‌الله علیهم اجمعین هدیه نمودم و مستوفیان کرام دیوان، رقم این عطیه اعلی را در دفاتر خود ثبت و مقدوم گردانیده، از جمع اخراج کرده از تیول باطل دانند. عمال و متصدیان دیوانی اکلای حب المسطور مقرر دانسته یک دینار و یک مزبار به‌هیچ‌وجه من‌الوجوه به‌علت مال وجوهات و اخراجات و غیره و به مراسم و رسم که باشد، بر اصناف مذکور در این، حواله نکنند.
از این متن کاملا مشخص است که شهر تسوج و رضایت مردمان آن اهمیت زیادی برای شاه صفوی داشته است.
معماری مسجد جامع تسوج
مسجد در حقیقت دو در ورودی دارد، ولی در سمت غرب کوچک بوده و در حال حاضر کارایی خود را از دست داده است. برای ورود به مسجد می‌توانید از در دوم آن که در وسط بازار تسوج قرار دارد، استفاده کنید. این در به یک خانه باز می‌شود که دارای باغچه است. به اینجا که رسیدید، در سمت غرب وضوخانه و در سمت شرق بازار دکاکین موقوفه مسجد و در شمال حیاط دکان‌های بازار را خواهید دید. در یک نگاه کلی مسجد جامع تسوج از بخش‌هایی همچون گنبد، صفه روباز برای نماز جماعت، سرداب مقبره، شش حجره مخصوص طلبه‌ها و یک باغ در بخش جنوبی تشکیل شده است.
وارد محوطه مسجد می‌شویم. در دو طرف در ورودی مسجد دو مناره به چشم می‌خورند که فاقد کلاهک هستند و راه‌پله‌ای مارپیچ دارند. مناره‌ها دچار آسیب دیدگی‌هایی شده‌اند. یک درخت چنار سرزنده نیز در جلوی مناره غربی مسجد کاملا جلب توجه می‌کند.
ابعاد مسجد جامع تسوج در حدود ۳۲ در ۳۵ متر است. به عبارت دیگر مسجد مساحتی بالغ بر ۱۱۲۰ متر مربع دارد. در ساخت این مسجد از بیست و چهار عدد ستون استفاده شده که چهار عدد از آن‌ها آجری هستند، ولی بقیه ستون‌ها از جنس سنگ بوده و از سرستون‌های مقرنس سنگی زیبایی نیز برخوردارند.
اگر به دو سمت شرقی و غربی مسجد نگاهی بیندازید
، بخش‌های بزرگی را می‌بینید که «خواجه‌نشین» نام دارند. این خواجه‌نشین‌ها دارای ۴ متر طول و کمی بیش از ۵ متر عرض هستند. همچنین مسجد جامع تسوج دارای زیرزمین یا سرداب در دو سمت است که بخشی از آن با قطعات شکسته کلوخ و آجر پر شده است.
بازسازی‌های مسجد جامع تسوج
مسجد جامع تسوج چند باری مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. به‌عنوان نمونه، در سال ۱۲۵۲ هجری قمری، بنای مسجد به دستور امیر محمد شاه قاجار تحت تعمیراتی قرار گرفت. احتمال می‌رود که گچ‌بری و مقرنس‌کاری طاق‌ها در این زمان انجام گرفته باشند. لازم به ذکر است که کلاهک مناره‌های مسجد دچار آسیب‌هایی بوده و بخش‌هایی از گنبدها نیز ترک‌خوردگی دارند. در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی نیز مرحله دیگری از بازسازی و تعمیرات به همت سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی در این مسجد به اجرا درآمد.
بازدید از مسجد جامع تسوجبازدید از مسجد جامع تسوج رایگان است و بهترین زمان بازدید از آن، فصول بهار و تابستان هستند؛ چراکه در فصول پاییز و زمستان هوای این منطقه سرد می‌شود.
قلعه پیغام
قلعه پیغام در روستای پیغام، از توابع شهرستان کلیبر قرار دارد و در فاصله ۱۰ کیلومتری جنوب شهر کلیبر واقع شده است. این بنا از قلعه‌های مورد استفاده بابک خرمدین در جنگ با خلیفه محسوب می‌شد و همان طور که از نامش پیدا است، از آن برای ارسال دستورات نظامی با آتش بهره می‌بردند. طبق گفته باستان‌شناسان و بر اساس معماری بنا، مصالح آن و سفالینه‌های مکشوف، قدمت قلعه پیغام به دوران قبل از اسلام و اشکانیان بازمی‌گردد. با قرارگیری روی کوه، قلعه را از سه سمت پرتگاه‌ها در برگرفته‌اند و رود کلیبر نیز از پایین آن عبور می‌کند. بدین ترتیب قلعه بر تمامی راه‌های ورودی و خروجی شهر اشراف داشته است. قلعه پیغام با قلعه بابک کلیبر تنها ۱۸ کیلومتر فاصله دارد و با توجه به ارزش تاریخی، به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی کلیبر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
