روستای افین
تکه ای ازمن ، تکه ای اززمین
مریم سادات موسوی
دیدنی های خراسان جنوبی
سرزمین کویری ایران
اگر از یک اهل سفر ، سراغ یک مقصد کمترشناخته‌شده و بکر را بگیرید ، قطعا خراسان جنوبی یکی از اولین جواب‌ها است. بازدید از جاهای دیدنی خراسان جنوبی برای هر گردشگری ، تجربه لذت‌بخشی خواهد بود. فرقی نمی‌کند که به کویر علاقه دارید یا محیطِ آباد و سرسبز ، علاقه‌مند به تاریخ هستید یا طبیعت‌گردی ؛ در هر حال ، خراسان جنوبی با دیدنی‌های متنوع و بی‌مانندش از شما به بهترین شکل استقبال می‌کند.
خراسان جنوبی کجاست؟
حدود ۲۰ سال است که خراسان جنوبی به‌عنوان یک استان مستقل وارد تقسیمات کشوری شده و استانی مرزی با مرکزیت شهر بیرجند است. خراسان جنوبی سومین استان پهناور ایران به حساب می‌آید ؛ همچنین جالب است بگوییم به‌عنوان پایتخت عناب و زعفران شناخته می‌شود و بخش عمده آن در مناطق خشک و کویری قرار دارد. از همین رو ، فصل تابستان برای سفر به این منطقه ، زمان چندان مناسبی محسوب نمی باشد و بهار و پاییز فصل‌های مناسب‌تری هستند ؛ ضمن این که در پاییز ، امکان مشاهده برداشت زعفران هم در قائن و باقی شهرهای این استان برای گردشگران وجود دارد.
وجود آثار تاریخی متعدد در شهرهای استان خراسان جنوبی ، نشان از پیشینه تاریخی و قدیمی این استان دارد. اگرچه کاوش‌های باستان‌شناسی در خراسان جنوبی از حیات چندهزارساله تمدن بشر در این منطقه حکایت دارد ، ولی عمده آثار باستانی مربوط به دوران ساسانیان و بعد از آن است. این منطقه همواره از اهمیت تاریخی و سیاسی زیادی برخوردار بوده است و سفر به آن ، برای هر ایرانگرد علاقه‌مند به تاریخ و طبیعت ، سرشار از جذابیت خواهد بود.
خراسان جنوبی پر است از جاهای دیدنی ناشناخته و بکر. تنها کافی است تا چمدان را ببندید و راهی این استان شوید. حتی اگر اطلاعات زیادی هم درباره خراسان جنوبی نداشته باشید، مطمئن باشید که با مجموعه گسترده‌ای از دیدنی‌های طبیعی و تاریخی غافلگیرتان می‌کند و سفری به‌یادماندنی را برای شما به ارمغان می‌آورد. با ما تا پایان این بخش همراه باشید تا با جاهای دیدنی خراسان جنوبی بیشتر آشنا شویم
روستای افین
روستای افین از جاهای دیدنی قاین در خراسان جنوبی است و در ۷۸ کیلومتری جنوب شرقی قاین قرار دارد.
•مدت زمان بازدید از این جاذبه: نصف روز
•بازدید از این جاذبه رایگان است
•ایران، استان خراسان جنوبی، شهرستان زیرکوه، بخش زهان، ۷۸ کیلومتری قاین
روستای افین با ترکیب فضاهای طبیعی و دست‌ساز، چشم‌انداز بسیار زیبایی پدید آورده است که همزیستی طبیعت و انسان را به نمایش می‌گذارد. همه این موارد باعث شدهاند تا این روستا در سال ۱۳۸۴ به‌عنوان یکی از پنج روستای هدف گردشگری و جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی معرفی شود. از جاذبه‌های روستا می‌توان به قلعه، مسجد، آسیاب، مزار چهار گنبد و… اشاره کرد. همچنین افین از بزرگ‌ترین مراکز تولید زرشک در کشور و یکی از قطب‌های اصلی صادرات زرشک به شمار می‌رود و باغ‌های زرشک این دیار خود به یک جاذبه گردشگری تبدیل شدهاند.
روستای افین کجاست؟
آدرس: استان خراسان جنوبی، شهرستان زیرکوه، بخش زهان، ۷۸ کیلومتری جنوب شرق قاین.
روستای افین یکی از جذاب‌ترین روستاهای بخش زهان در شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی است که در فاصله ۷۸ کیلومتری جنوب شرق قاین قرار دارد. فاصله افین تا بیرجند ۱۲۲ کیلومتری است.
دسترسی به روستای افین
اگر از قاین عازم افین هستید، دسترسی به روستای افین از طریق جاده زیرکوه — قائن و سپس زهان — اسفدن امکان‌پذیر است. چنانچه قصد دارید از بیرجند به افین بروید، جاده قهستان — زهان ، زهان — اسفدن و در نهایت جاده افین — زردان را در پیش بگیرید تا به مقصد برسید.
معرفی روستای افین
افین به واسطه مزارع زرشک، روستای سرخ و پایتخت جهانی زرشک ایران لقب گرفته است و بیشتر گردشگران این روستا را به مزارع زرشکش می‌شناسند؛ اما افین جاذبه‌های دیگری همچون مسجد جامع را در خود جای داده است که ارزش بازدید دارند. در واقع افین به‌واسطه وجود آثاری مانند قلعه، بافت تاریخی، کاروان‌سرا، آسیاب‌های آبی، برج‌ها و… یکی از روستاهای هدف گردشگری و مکان های دیدنی قاین به حساب می‌آید. این روستا به‌دلیل قرارگیری در دامنه ارتفاعات و همجواری با درختچه‌های زرشک، قابلیت گردشگری بالایی دارد.
یکی دیگر از جذابیت‌های افین قطعا نوای موسیقی خراسانی است که در مراسم مختلف روستا به گوش می‌رسد و اجرای هیجان‌انگیز رقص چوب با لباس محلی بر شادی جمع می‌افزاید.
تاریخچه روستای افین
بنا به اعتقاد برخی از محققان، افین در گذشته شهری بزرگ و مرفه بوده است. آلفوس گابریل در سال ۱۹۳۳ از این محل گذشته و در خصوص آن گفته بود:
افین در گذشته شهری بزرگ بود و ویرانه‌های شهر قدیم در برابر دروازه‌های دهکده فعلی قرار دارد و بر اساس نقل قول‌های محلی ، قرماسین نام داشته است. در اینجا بنای زیبای یک مسجد جلب توجه می‌کند که خشت‌هایی از آن هنوز پا برجا هستند. نهری که سه آسیاب را به کار می‌انداخت با آبشارهای متعددی از روی صخره‌های سفید و صورتی رنگ سرازیر شده است.
اسکندر نیز هنگام بردن قوای خود به هرات، از افین گذشت.
بر اساس گفته‌های آلفونس گابریل، مسجدی قدیمی متعلق به دوره سلجوقی در این شهر وجود داشته است که قدمت زیاد این منطقه را نشان می‌دهد. جالب این که حتی عده‌ای معتقدند که این مسجد مربوط به سده سوم تا چهارم هجری قمری بوده است.
وجه تسمیه افین
درباره وجه تسمیه افین دو روایت وجود دارد:
روایت اول: طبق قول بزرگان و پیران منطقه، در گذشته مار افعی بزرگی در کنار رودخانه زندگی می‌کرد و هرگاه اهالی روستا قصد عبور از این محل را می‌کردند، این افعی بزرگ بر سر راه‌‌شان قرار می‌گرفت و آن‌ها را می‌بلعید. مردم از این موضوع به تنگ آمده بودند؛ بنابراین مقدار زیادی آهک را بار الاغی کرده و به‌سمت افعی روانه کردند. افعی با دیدن این الاغ به قصد خوردن و بلیعدن آن از جایگاه خود بیرون آمد و این الاغ را به‌همراه بارش بلعید. از آنجا که بار الاغ آهک بود، افعی تشنه شد و برای رفع تشنگی به‌سمت رودخانه رفت و بعد از نوشیدن آب، آهک شکفته شد. در نتیجه افعی باد کرد و در نهایت ترکید. بدین ترتیب افعی کشته شد و مردم از دست او نجات پیدا کردند. این داستان دهان به دهان در میان مردم چرخید و موجب شد که این روستا به افعی شهرت پیدا کند و با گذر زمان به افین تغییر نام یابد.
روایت دوم: افین در گذشته جزیره‌ای در احاطه آب‌ها بود. بعد از حمله مغول به این منطقه و نابودی آن، افین به جزیره‌ای متعفن تبدیل می‌شود. ظاهرا افین تغییر یافته کلمه متعفن است.
بهترین زمان سفر به روستای افین
چنانچه مایل به سفر و گذر در میان باغ‌های زرشک افین هستید، فصل پاییز بهترین زمان سفر به این روستا است. این روستا در منطقه‌ای کویری با آب‌وهوای گرم و خشک قرار دارد و بنابراین سفر در فصول گرم سال توصیه نمی‌شود.
جاهای دیدنی روستای افین
روستای افین زیرکوه از دو بخش قدیمی و جدید تشکیل می‌شود. در بافت قدیمی منازل حالت فشرده و متمرکز دارند؛ ضمن این که آثار تاریخی در این بخش قرار گرفته است.
□ مسجد جامع افین
مسجد جامع افین که در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید، بنایی ماندگار با طراحی و معماری دیدنی از دوره سلجوقی به شمار می‌رود که در وسط روستا قرار دارد. عده‌ای نیز معتقدند که قدمت اصل بنا به سده سوم تا چهارم هجری قمری برمی‌گردد.
مسجد جامع به سبک آذری ساخته شده است و از نظر سبک معماری و ظرافت می‌توان آن را یکی از زیباترین مساجد خراسان جنوبی قلمداد کرد. این مسجد از فضاهای مختلفی از جمله ایوان اصلی، شبستان‌های شرقی و غربی و گنبدخانه تشکیل می‌شود. بنای فعلی مسجد به‌صورت خرابه‌ای درآمده که فقط دیواره‌ها به‌همراه گلدسته‌های اطراف ایوان باقی مانده است. طول گلدسته‌ها به ۱۵ متر می‌رسد که در حال حاضر ۱۲ متر آن‌ها وجود دارد. پلکانی از میان گلدسته‌ها عبور می‌کند که از طریق آن می‌توان به طبقات بالایی مسجد رفت.
مسجد جامع افین همانند مسجد جامع قاینات، یک ایوان اصلی و بزرگ در وسط و دو شبستان در اطراف دارد. در دو طرف ایوان دو ستون گچ‌بری زیبا و حاشیه‌ای آجرکاری با نقش چلیپا دیده می‌شود. در سراسر ایوان در بالا سوره نون‌والقلم به خط چشم‌نواز ثلث نگاشته شده است. در انتهای ایوان نیز کتیبه‌ای وجود دارد که احتمالا حاوی نام بانی یا مرمت‌گر بنا است.
تعداد ۱۵ رواق در اطراف صحن مسجد به چشم می‌خورد. نمازخانه و محل عبادت زنان و مردان جدا از هم هستند و در کنار محراب، منبری آجری وجود دارد که با گچ‌بری ظریف و نقوش هندسی تزیین شده است. در بالای محراب نقوش اسلیمی و ختایی با اسم جلاله (الله) و در میانه حدیثی از پیامبر اکرم (ص) مشاهده می‌شود:
الصلوه عمادالدین من اقامها اقام‌الدین و من ترکها فقد هدم‌الدین.
□ قلعه افین
قلعه افین در داخل بافت تاریخی روستا قرار دارد و دارای پلان دایره‌ای‌شکل و یک ورودی بزرگ با در سنگی است. این در سنگی ضخامتی برابر با ۱۰ سانتی‌متر دارد. مسجد و مدرسه‌ای به شیوه سنتی با استفاده از مصالح موجود و بیشتر از سنگ و گل در این قلعه ساخته شده بودند. خانه‌های چند طبقه قلعه دارای سقف‌های چوبی هستند که در حال حاضر کسی در آن‌ها ساکن نیست و نیاز به مرمت و بازسازی دارند.
□ قلعه کوه
قلعه کوه بر فراز کوه واقع و از جنوب‌غرب به شمال‌شرق کشیده شده است. از اجزا و عناصر معماری قلعه می‌توان به برج، حصار و آب‌انبار اشاره کرد.
□ آسیاب
افین در گذشته پنج آسیاب داشت که امروزه فقط یکی از آن‌ها سالم و از سایر آسیاب‌ها خرابه‌هایی باقی مانده است. آسیاب اصلی افین که در ورودی روستا قرار دارد، یکی از آثار ملی ایران به شمار می‌رود که بنابر نظر کارشناسان قدمت آن به دوره صفویه می‌رسد.
معماری آسیاب شامل دو فضای گنبدی‌شکل است که با راهرویی به یکدیگر متصل می‌شوند. در اتاق آسیاب، سکوهایی برای گذاشتن کیسه‌های غلات (مثل گندم، جو و ارزن) و حمل و نقل راحت آن‌ها وجود دارد. در قسمت انتهایی اتاق، سنگ آسیاب به چشم می‌خورد که سنگ بالایی چند سانتی‌متر از سنگ زیرین کوچک‌تر است و هریک ضخامتی ۳۰ سانتی‌متری دارند. وسط سنگ سوراخی به قطر ۱۰ سانتی‌متر قرار گرفته که محل ریختن غلات بوده است. سنگ پایین ثابت بود و سنگ بالایی از طریق اهرمی به پره‌های آسیاب وصل می‌شد. حرکت پره‌های آسیاب نیز بدین شکل بود که تنوره‌ای به عمق ۹ متر و قطر ۱۶۰ سانتی‌متر در بیرون آسیاب با گنجایش مقدار زیادی آب وجود داشت و در پایین آن سوراخ ریزی تعبیه شده بود که نیروی لازم برای حرکت چرخ آسیاب را تامین می‌کرد.
نمایشگاه دائمی مردم‌شناسی روستای افین در محل آسیاب تاریخی در سال ۱۳۸۵ راه‌اندازی شد و ادوات کشاورزی، وسایل زندگی، نمونه‌های شاخص و نادری از وسایل روشنایی و پخت‌وپز در آن به نمایش در آمده است. این مجموعه شامل وسایل مردم‌شناسی می‌شود که مردم به این مجموعه اهدا کرده‌اند.
□ آب‌انبار
آب‌انبار یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری افین است که روبه‌روی قلعه تاریخی روستا قرار دارد و سالم باقی مانده است.
□ مزار چهار گنبد
مزار چهار گنبد به‌دلیل وجود چهار گنبد کوچک بر بالای مزار به این نام خوانده می‌شود. این مزار به امامزاده عمروبن داوود (ع) تعلق دارد که احتمالا با چند واسطه نسبش به حضرت عباس (ع) می‌رسد. این آرامگاه همه ساله پذیرای زائران و مجاوران است و جزو جاذبه‌های گردشگری مذهبی افین به شمار می‌رود. آرامگاه با فاصله کمی از مسجد جامع در بافت قدیمی روستا قرار دارد.
□ باغ های زرشک
یکی از بخش‌های دیدنی و سرسبز افین را می‌توان باغستان روستا به طول تقریبی ۱۵ کیلومتر دانست. نمای درختان بی‌شمار زرشک در چهار فصل سال، بسیار دلنشین است. بخش وسیعی از زمین‌های روستا نیز به کشت یونجه و چغندر برای تامین خوراک دام‌ها اختصاص دارد که در کنار باغ‌ها قرار گرفته است.
اقتصاد روستای افین در قاین از سالیان دور بر مبنای کشاورزی و محصول شاخص زرشک بوده است. بیشترین زرشک تولیدی کشور در روستای افین به ثمر می‌رسد. در منابع تاریخی آمده است که اولین کشت و تولید زرشک بی‌دانه در روستای افین بنیان گذاشته شد و از همین رو قدمتی تاریخی دارد. درختچه زرشک به رنگ قهوه‌ای، قرمز یا زرد است و یاقوت سرخ قاینات طعمی ترش دارد.
در سفر به روستای افین کجا اقامت کنیم؟
در سفر به روستای گردشگری افین می‌توانید شب را در اقامتگاه‌های بوم گردی افین سپری کرده و برای ساعاتی زندگی روستایی را تجربه کنید. اقامتگاه بوم‌گردی سرای حاجی احمد و اقامتگاه بوم‌گردی زرشکده افین در محیطی سنتی و دلنشین هر ساله پذیرای تعداد زیادی از گردشگران هستند.
اقامتگاه‌های بوم‌گردی متعددی نیز در شهر قاین مشغول به کار هستند که در صورت تمایل می‌توانید در آن‌ها جا رزرو کنید.
نکات بازدید از روستای افین
سوغات افین شامل ظروف سفالی، زعفران، زرشک، سبدهای حصیری، کشک زرد، عناب، بادام کوهی، سنجد، قره قوروت و برگه هلو می‌شود که با خرید آن‌ها کمک شایانی به اقتصاد مردم بومی خواهید کرد.
در سفر به روستای گردشگری افین، به فرهنگ و سنت‌های مردم افین احترام بگذارید.
حین گشت‌وگذار در روستا از ریختن زباله، حتی ته سیگار بپرهیزید.