رویای یانکی هادرسرزمین موعود
نگاهی به نمایش دختر یانکی
رویای یانکی ها در سرزمین موعود
سعید محبی
استقبال هنرمندان تئاتر از نمایشنامه های نیل سایمون تنها به دلیل طنز غالب در این آثار نیست.سایمون در خلال نمایشنامه هایی که به رشته تحریر در آورده،به تشریح وضعیت انسان امروز می پردازد که بر خلاف ظاهر متمدن و آرام خود،دنیایی پر تنش را تجربه می کند.نمایشنامه های سایمون سرشار از شوخی های کلامی است که نویسنده طی آن مناسبات انسانی و موقعیت های سخت و پیچیده را به سخره می گیرد.مانند سایر آثار نمایشنامه نویسان آمریکایی،کمدی های وی دیالوگ محور است و در اغلب نمایشنامه های او از جمله دختر یانکی،می بایست شوخی های کلامی نویسنده با ایده های خلاقانه کارگردان در هم آمیزد تا مقصود نویسنده و نوشته حاصل شود.برای همین نمایشنامه های سایمون،آثاری هستند که برای اجرای صحنه ای نوشته شده اند و نه خواندن در گوشه کتابخانه ها.دلیل دیگر استقبال مردم و هنرمندان از نمایشنامه های نیل سایمون را شاید بتوان در تفکر عمومی این آثار دانست.به این معنی که نمایش نامه های وی بهترین گزینه برای عمومی کردن تئاتر و نمونه بارز”تئاتر برای همه”است.جذابیت آثار سایمون به واسطه تکنیک های خاص نویسنده است.این موارد شامل دو دسته تکنیک می شود.اول بکارگیری عناصری مانند ابهام در پیرنگ داستان،ایهام در شخصیت پردازی و اغراق در بازگویی جزئیات که همگی توسط نویسنده به طنز کلامی مورد نظر نویسنده منتهی می شود.دسته دوم از تکنیک های نویسنده،پرداختن به زیر متن هایی مانند تمسخر زندگی آمریکایی و تحقیر نظام سرمایه داری است که به نوعی در اکثر آثار او به عنوان یک درونمایه مشترک به چشم می خورد.ترکیب ماهرانه این دو در نمایشنامه های سایمون از جمله دختر یانکی،فضایی را بوجود می آورد که موجب بیشترین درگیری ذهنی تماشاگر با اثر می شود.در آثار سایمون تشخیص این که طنز نمایش،حاصل شوخی کلامی است یا موقعیت های طنز،اندکی مشکل به نظر می رسد.چرا که نویسنده در آثار خود،طنز نمایشی مورد نظر خود را از ترکیب کمدی های متفاوت از قبیل کمدی موقعیت و یا کمدی رفتار بدست می آورد.ذهن جستجو گر نویسنده به کمک عنصر کمدی می شتابد و در نتیجه لحظه هایی را می سازند که در آثار کمتر طنز پردازی با این کیفیت به چشم می خورد.به همین دلیل است که به جرات می توان گفت طنازی های کلامی سایمون در میان دیگر آثار نمایشنامه نویسان هم نسل خود،بی نظیر است.
دختر یانکی از جمله آثار نیل سایمون است که تمام مولفه های نمایشی وی را یک جا دارد.ترکیب شوخی های کلامی و صناعات ادبی در نمایشنامه چشمگیر است.سایمون با نگارش این اثر نشان داد که نوشته هایش در راستای نمایش های سرگرم کننده و مفرح آمریکایی است که از سال ها پیش در برادوی به روی صحنه می رفته است.داستان نمایش روایت گر زندگی دو دوست است که از سال ها پیش باب همکاری را با چاپ و نشر مجله ای باز کرده اند و کم وبیش با وجود مشکلات و تنگنا های مختلف به همکاری خود ادامه می دهند.ورود دختری جذاب و ساکن شدن وی در آپارتمان روبه روی خانه آن ها،نظم زندگی آن دو را به هم می زند.هرچند آن دو در ابتدای ماجرا،تنها مشکل مادی حاصل از کم فروش بودن مجله را دارند اما با ورود دختر و عشقی که نویسنده نیمه دیوانه و نیمه نابغه(نورمن)نمایش به وی پیدا می کند،مناسبات دو دوست را به کلی بهم می زند به طوری که تمام حواس نویسنده نابغه معطوف دختر شده و عملا” از نوشتن باز می ماند.ترفند های صاحب امتیاز مجله(اندی)هم به جایی نمی رسد و روز به روز بر مشکلات نشر مجله افزوده می شود تا جایی که مجله به مرز فروپاشی می رسد.سه پرسوناژ اصلی نمایش عبارتند از اندی، نورمن و سوفی. اندی صاحب امتیاز مجله «فالوت»به همراه نورمن خواستار تغییرات اساسی در آمریکای مدرن هستند درست بر خلاف عقیده سوفی که در قطب مقابل آن دو قرار دارد.اندی برای آنکه بتواند مجله را سر پا نگهدارد و از نابودی آن جلوگیری کند،به ترفندی سوفی را بهعنوان منشی استخدام میکند تا بتواند نورمن را به ادامه کار وادارد.اما سوفی گرفتار عشق اندی میشود. مثلث عشقی در نمایش شکل می گیرد،به علاوه این که نویسنده وظیفه اعتراضی و موضع گیری سیاسی و اجتماعی خود را نیز از یاد نمی برد.
نویسنده با آگاهی از اوضاع سیاسی و اجتماعی آن روزگاران آمریکا شخصیت های انتخابی خود را روی صحنه می آورد و آن ها را با جنبه های فردی،اجتماعی و سیاسی مورد نظر خودرنگ آمیزی می کند.به عنوان مثال سوفی میهن پرست دو آتیشهای است که غرق رویای آمریکایی است.برای او وطنپرستی در زیباییهای ظاهری خلاصه می شود.معیارهایش سطحی است مانند رویاهایش:ازدواج با یک افسر نیروی دریایی که برای آمریکا میجنگد و قهرمانی در مسابقات شنای المپیک.مخالفان خود را تحقیر می کند برای مثال دختر مصری که در شنا از او پیشی گرفته را با نام بیاباننشین چاق یاد میکند که نهایت خودخواهی او را می رساند.در
طرف مقابل سوفی،اندی است که سعی میکند با چاپ مقالات انتقادی خود در مجله،نقش موثرتری برای ساخت کشور خود داشته باشد.نمایش طیف وسیعی از آدم ها و گرایش های سیاسی و اجتماعی جامعه را به نمایش می گذارد که در آن روابط آدم های اجتماع بر پایه پول تعریف می شود.سوفی تا پول نگیرد،کاری نمی کند.اندی هر سازی که پیرزن صاحبخانه می زند،می رقصد چرا که برای بقای کار و زندگی خود و نورمن باید خانه و دفتر کارش را حفظ کند.اما نورمن داستان دیگری دارد.او با اولین نگاه عاشق می شود و همه زندگی و شرافت کاری خود را بر سر این عشق تباه می کند.او با همه وجود می آید و سعی می کند برای عشق خود هر کاری را انجام دهد اما غافل از این که هر چه بیشتر در چنین عشقی پیش می رود،بیشتر به ورطه سقوط کشیده می شود.او چهره معصومانه جامعه ای است که بین افراط سوفی و تفریط اندی،دست و پا می زند و در انتها هم از دور خارج می شود چرا که در دعوای زرگری این دو جایگاهی ندارد.
درونمایه اصلی دختر یانکی فروپاشی رویای آمریکایی است.رویایی که در آن آمریکا به عنوان قدرت مطلقه دنیا شناخته می شود.نمایش به وضوح چنین اندیشه ای را به سخره می گیرد و معتقد است رویای آمریکایی کارایی لازم برای رویا شدن را ندارد چرا که ریشه و اساس چنین تفکری را اشتباه می داند.در هیچ نظام و تفکری برای جامعه آمریکایی برتری تصور نشده است.رویای آمریکایی نتیجه تفکر افراط گرایانه جامعه آمریکایی است که خود را میراث دار سرزمینی می داند که صاحبان آن را طی سال ها به طرز اسفناکی از بین برده و ستون های جامعه خود را بر روی خرابه های جوامع نابود شده بنا کرده است.حال چنین تفکری چگونه می تواند رویای فتح جهان و سروری عالم را در سر داشته باشد؟
اجرای بهرام تشکر از نمایشنامه دختر یانکی،مطابق با اثر نوشته و در راستای همان مسائلی است که عنوان شد.شوخ وشنگی که در بازی بهرام تشکر در نمایش وجود دارد در کنار جدیت دوست و همکار مطبوعاتی اش،تضادی را بوجود آورده که در نهایت به درگیری ذهنی و فروپاشی روحی و روانی شخصیت های نمایش می انجامد.نمایش در طراحی دکور هم با بکارگیری رنگ های روشن،آرامش خاصی را در طول اثر در صحنه ایجاد کرده است.بازی سارا رسول زاده در نقش سوفی،علی رغم تلاش فراوان برای ارائه شخصیتی عاصی که بر هم زننده مناسبات زندگی دو دوست و همکار است،با دیگر عوامل نمایش از جمله بازی دیگر بازیگران هماهنگی لازم را ندارد.شاید دلیل اصلی اش بیان و نحوه نفس گیری اش باشد که بیشتر به نفس گیری یک دونده دوی ماراتن بعد از یک مسابقه شباهت دارد تا نفس گیری یک بازیگر تئاتر.
دختر یانکی در ادامه نهضت تئاتر برای همه و عمومی کردن هنر نمایش ، اثری قابل اعتناست.صحنه های تئاتر امروز ما به اجراهایی اینچنین برای کشاندن مردم عادی به صحنه های تئاتر نیاز دارد.کوشش گروه نمایش برای دستیابی به چنین هدفی قابل ستایش است.
در واقع طنز نمایش حاصل کنکاش نویسنده در جامعه امروزی بشر است.بشری که در کوچک ترین امور زندگی و رفع روزمره گی های خود درمانده است.