دستکاری درافکار عمومی

بخش دوم
[ سوژه یابی]
دکتر حجت اله عباسی

رسانه های جریان اصلی به ویژه تلویزیون با جابه جایی اولویت ها هنگام سوژه یابی اخبار، در افکار عمومی دستکاری می کنند.
سوژه یابی به تلاش ها و جستجوهایی که اصحاب رسانه برای انتخاب سوژه اخبار با هدف گردآوری و انتشار اطلاعات انجام می دهند اطلاق می شود. سوژه، موضوعات و رویدادهای دارای یک یا چند ارزش خبری بوده که توجه مخاطبان را به خود جلب می کند.
هر چند بخشی از رویدادها به صورت تصادفی رخ می دهند اما سوژه یابی فرایندی تصادفی نیست. در تنظیم دستور کار رسانه های خبری در پس انتخاب سوژه برای پوشش خبری، فلسفه، انگیزه و اهدافی نهفته است.
در عصر کنونی تجربه شخصی سهم بسیار ناچیزی از اطلاعات شهروندان درباره جهان را تشکیل می دهد. اغلب اطلاعات دریافتی ناشی از فعالیت رسانه های جمعی مانند مطبوعات، رادیو و تلویزیون، خبرگزاری ها، سایت های اینترنتی و کتاب است.
مدیران رسانه های عمومی در چارچوب سیاست های قدرتمندان و نخبگان حاکم بر کشور فعالیت می کنند و نقش مجری دارند.
در اتاق خبر رسانه ها، شوراهای تخصصی وجود دارد. این شوراها در چارچوب سیاست های کلان و خرد، موضوعات پیشنهادی روزانه دبیران و سردبیران را بررسی و تصویب می کند.
امکانات رسانه ها برای پوشش خبری رویدادها محدود است. از این رو مبادرت به برنامه ریزی و تخصیص امکانات و منابع به رویدادها می کنند. به طور مثال؛ در یک کشور هزاران موضوع ریز و درشت برای پوشش خبری در تلویزیون وجود دارد. اما منابع انسانی و تجهیزات برای پوشش خبری روزانه 50 موضوع میسر است. یا در یک استان صدها موضوع برای پوشش خبری در شبکه استانی تلویزیون وجود دارد. در حالی که تخصیص منابع برای پوشش 10 موضوع امکان پذیر است.
سوال این است که دستکاری در افکار عمومی از طریق سوژه یابی چگونه رخ می دهد؟ پاسخ این سوال این گونه بیان می شود؛ در تلویزیون ایران، به طور مثال، امکان پوشش موضوعاتی مانند «آثار تحریم های بین المللی بر اقتصاد کشور و معیشت مردم»، «علل مهاجرت ایرانی ها به اروپا و غرق شدن آن ها» و «برخوردهای نامناسب پاره ای از نهادهای حکومتی با شهروندان»،«رد صلاحیت فله ای نامزدهای انتخابات» و صدها موضوع از این قبیل هیچگاه شانسی برای تهیه و انتشار ندارند.

اما در عوض، «افشاگری درباره رقبای سیاسی غیرهمسو با گرایش مدیران رسانه» به صورت مکرر پوشش داده می شوند و یا «نقاط قوت نهادهای همسو با مدیران رسانه» و صدها سوژه از این قبیل به صورت مکرر پوشش داده می شوند.
فرایند سوژه یابی در بخش های خبری بر اساس واقعیات کشور انجام نمی شود. بر اساس منافع نخبگان حاکم بر کشور، پاره ای از موضوعات دیده می شوند و یا حتی مکرر پوشش داده می شوند و پاره ای هم نادیده انگاشته می شوند. بخشی از سوژه ها نیز پوشش ناقص داده می شوند که بدتر از حالت پوشش ندادن است. به طور مثال در پوشش خبری یک رخداد بر ابعاد فرعی آن به جای ابعاد اصلی تمرکز می شود.
شهروندان برای تصممیم گیری درست نیاز به شناخت محیط اطراف دارند. دستکاری در واقعیات جامعه از طریق اولویت مصنوعی بخشیدن به موضوعات، آنان را از شناخت درست محیط و تصمیم گیری بجا محروم می کند. این قبیل رفتار کردن صدمه به منافع ملی و در بزنگاه های حساس بحران آفرین است.