دریانوردی و گردشگری دریایی

استفاده از کشتی یا اصطلاحا سفر دریایی، قدمتی طولانی دارد. به شخصه نتوانستم با جستجو در اینترنت شروع ماجرای ورود به دریا را پیدا کنم. از شناورهای دم‌دستی که برای تهیه غذا انسان را وارد آب می‌کرده می‌گذرم. برای من یافتن تاریخچه آن کار آسانی نیست. پا را از ساحل فراتر گذاشتن و اقیانوس‌ها را پیمودن اما موضوع دیگری است که شاید به غیر از نیازهای روزمره انسان، یک حس کنجکاوی در کنار جسارت را می‌طلبد.
کریستف کلمب (متولد ۳۱ اکتبر ۱۴۵۱ – درگذشته ۲۰ مه ۱۵۰۶) یک سوداگر و دریانورد اهل جنُوا در ایتالیا بود که بر حسب اتفاق قاره آمریکا را کشف کرد. او که از طرف پادشاهی کاستیل (بخشی از اسپانیا) مأموریت داشت تا راهی از سمت غرب به سوی هندوستان بیابد، در سال ۱۴۹۲ میلادی با سه کشتی از عرض اقیانوس اطلس گذشت اما به جای آسیا به آمریکا رسید. کلمب هرگز ندانست که قاره‌ای ناشناخته را کشف کرده‌است. سفرنامه کریستف کلمب به آمریکا در قالب ۴ سفر اکتشافی صورت گرفت.
همین موضوع که کریستف کلمب در قرن 15 میلادی زمانی که دانش جغرافیا از هند خبر داشته و نسبت به آمریکا بی‌اطلاع بوده است، این ریسک را می‌پذیرد که از مسیری متفاوت به سمت هندوستان حرکت کند، شاید تاییدی بر همین روحیه جسور و خطرپذیر کسانی دارد که به سفر دریایی علاقمند بوده‌اند.
ظاهرا کریستف کلمب از چهره‌های بحث‌برانگیز تاریخ است. برخی – از جمله اکثر سرخ‌پوستان آمریکا – او را مسوول مستقیم یا غیرمستقیم کشتار ده‌ها میلیون نفر از مردم بومی و عامل استثمار آمریکا از سوی اروپا می‌دانند؛ در حالی که دیگران وی را به خاطر نقش مؤثری که در گسترش فرهنگ و تمدن غرب ایفا کرد می‌ستایند. برای ما حضور او در آب فعلا کفایت می‌کند. البته او آخرین فردی نبود که این مسیر را طی کرد.
در 20 سپتامبر 1519 ، ماژلان در تلاش برای یافتن جزایر غنی ادویه اندونزی، از اسپانیا در مسیر دریایی از جهت غربی به آن مقصد حرکت کرد. ماژلان با فرماندهی پنج کشتی و 270 نفر، به آفریقای غربی و سپس به برزیل رفت و سرانجام از آن جا به سواحل آمریکای جنوبی رسید تا به دنبال تنگه ای برود که او را به اقیانوس آرام می‌رساند. این تنگه امروزه به تنگه ماژلان معروف است.

فردیناند ماژلان (متولد بهار ۱۴۸۰ – درگذشته ۷ آوریل ۱۵۲۱ میلادی) پوینده و دریانوردی پرتغالی بود که به دولت اسپانیا خدمت می‌کرد. او نخستین کسی بود که در جهت غرب از اروپا به آسیا رفت و در اقیانوس آرام کشتی راند. ماژلان هم چنین نخستین کسی بود که با هدف دور زدن کره زمین، رهبری یک ناوگان اکتشافی را عهده‌دار شد. اگرچه خود در میانه سفر درگذشت، گروهی از افراد و ناوگانش توانستند در ۱۵۲۲ میلادی کره زمین را با موفقیت دور بزنند و به اروپا بازگردند.
مطمئن نیستم که ماجراجویی‌های ماژلان از اولین‌های مربوط به دریا بوده باشد، اما به هر حال سفری ثبت‌شده است ومی‌توان ادعا کرد که حدود 600 سال پیش، انسان به قصد ماجراجویی و شاید برای لذت، سفر دریایی را بخشی از زندگی خود قرار داده بود.

آنچه به تاریخ ارتباط انسان و آب‌های آزاد منتهی می‌شود فقط به کشف جغرافیا برنمی‌گردد. علم پزشکی هم می‌تواند قسمتی از تاریخش را به همین کشتی و دریا مدیون باشد. در قرن نوزدهم و قبل ازآن، برنج سفید در آسیا غذای اصلی طبقات متوسط محسوب می‌شد و به همین علت بری‌بری در میان آن‌ها شایع بود. در سال ۱۸۸۴، تاکاکی کانهیرو یک پزشک ژاپنی فارغ‌التحصیل انگلستان که در نیروی دریایی امپراتوری ژاپن عضویت داشت، مشاهده کرد که بری‌بری در میان ملوانان کم‌رتبه کشتی که معمولاً جز برنج چیزی نمی‌خوردند شایع است؛ این در حالی بود که ناوگانان غربی و افسرانی که رژیم غذایی آن‌ها به شیوه غربیان بود دچار این بیماری نمی‌شدند. او با حمایت ناوگان سلطنتی ژاپن به انجام آزمایشی برای یافتن علت بیماری اقدام کرد. او دو رزم‌ناو را فراهم کرد، که به کارکنان یکی از آن‌ها تنها برنج سفید، و دیگری رژیم غذایی شامل گوشت، ماهی، برنج، جو و لوبیا داده می‌شد. حاصل این آزمایش این بود که از کشتی اول ۱۶۱ نفر دچار بری‌بری شدند و ۲۵ نفر آن‌ها جان باختند، در حالی که در کشتی دوم تنها ۱۴ نفر به بری‌بری دچار بودند و تلفاتی نداشتند. ایجاد ارتباط بین موضوع دریا و ملوانانی که اقامت طولانی در کشتی داشتند، ابتدا کار راحتی نبود. نهایتا مساله سوءتغذیه در مورد آن ها به همین بهانه دریانوردی کشف و در ادامه، درمان شد.
از تاریخ دریا و تاثیرات آن در زندگی بشر باید بگذریم. امروزه سفر با دریا از انواع مورد اقبال گردشگران است. چه گذشته و چه اکنون، حضور در دریا برای امر اقتصادی، تجاری، سیاسی و یا امنیتی توجیه‌پذیر بوده است. در غیر آن ،جابه‌جایی انسان با کشتی و یا تفریح در آن امری نسبتا جدید است.

امروز به غیر از موارد کلاسیک حضور در دریا، حالت دیگری نیز وجود دارد. سفر دریایی با کشتی کروز.کشتی گردشگری (cruise ship)نوعی کشتی مسافری است که برای سفرهای تفریحی استفاده می‌شود. کشتی‌های کروز علاوه بر کابین برای مسافران، عموماً دارای تسهیلاتی از قبیل رستوران، و گاهی سینما و استخر شنا می‌باشند.
طبق اطلاعات سایت شرکت گردشگری گلبرگ، اولین کشتی کروز در سال 1822 میلادی به وسیله شرکت ناوبری پنینسولار و اورینتال طراحی و ساخته شد، این کشتی‌ها در بین انگلستان و شبه ‌جزیره ایبری رفت و آمد می‌کردند. از این کشتی‌های مسافربری در ابتدای کار خیلی استقبال نشد. ولی کم‌کم، از سال 1837 میلادی این کشتی‌ها نظر مردم را به خود جلب کرد و در سال 1840 میلادی، شرکت سازنده، مسیرهای بیشتری را به برنامه سفری این کشتی ها اضافه کرد.
از نیمه دوم قرن نوزدهم، کشتی‌های کروز شکل مجلل‌تری به خود گرفتند و بسیار بزرگ‌تر از قبل طراحی شدند و بدنه‌های آن‌ها نیز از فولاد ساخته می‌شد. این کشتی‌های لوکس در بین افراد ثروتمند بسیار محبوب شد و با گذشت زمان، قشر متوسط هم به سفر با این کشتی‌ها علاقه نشان دادند.
کشتی تایتانیک شاید معروف ترین کشتی کروزی است که تمام جهانیان آن را می شناسند. آراِم‌اس تایتانیک، کشتی بخار بزرگی بود که در ۱۵ آوریل ۱۹۱۲، در هنگام سفر از بندر ساوت‌همپتون انگلستان به نیویورک آمریکا به علت برخورد با کوه یخی غرق شد و ۱۵۱۴ نفر از مسافران و خدمه آن جان خود را از دست دادند و ۷۱۰ نفر از ۲۲۲۴ نفری که در کشتی بودند زنده ماندند.

یکی دیگر از کروزهای معروف کروز ویکتوریا لوئیز از شاهزاده‌های آلمان بوده است. به مرور زمان کشتی‌های کروز بسیار پیشرفت کردند و امکانات آن‌ها بسیار زیاد و مدرن شده است. امروزه شاهد کشتی های کروزی هستیم که ده‌ها طبقه دارند و به مانند شهری در اقیانوس می‌خرامند.
یکی از تفاوت‌های کشتی کروز با کشتی‌های معمولی در این است که جابه‌جایی افراد و حمل‌ونقل، تنها هدف آن محسوب نمی‌شود. در واقع کروزها همچون هتل هایی شناور بر سطح آبند که در حالی که از گردشگران پذیرایی می‌کنند، آن ها را به دیدن مقاصد مورد نظرشان از طریق دریا می‌برند. البته برخی تورهای کروز نیز بدون مقصد است و در آن ها خود کشتی هم مقصد و هم مبدا محسوب می‌شود. برخی پکیج‌های سفر کروز به نام “سفر به هیچ کجا”، برنامه سفری دو یا چند روزه دارند و طی آن گردشگر به مقصدی نمی‌رود و در طول سفر از امکانات و تفریحات کشتی استفاه می‌کند بدون این که در بندری توقف داشته باشد.
برخی از خطوط دریایی دارای کشتی کروز از پردرآمدترین مشاغل در حوزه گردشگری محسوب می‌شوند. سفرهای کروز یونان به دلیل جزایر متعدد و آب و هوای متعادلی که دارد، از پرطرفدارترین‌های این نوع گردشگری در دنیا است. به غیر از آن، می‌توان به رویال کارائیب (Royal Caribbean International) اشاره کرد. این لاین دریایی آمریکایی با بیش از 20 کشتی تفریحی یکی از بزرگترین خطوط دریایی است که امروزه در اقیانوس حرکت می کند. این شرکت در سال ۱۹۶۸ در کشور نروژ تأسیس و در سال ۱۹۹۷ در پی سازماندهی مجدد ساختار، به ایالات متحده منتقل شد. برای این خط دریایی، داشتن توانایی پذیرایی از هزاران میهمان در هر کشتی، به شرکت اجازه می‌دهد نرخ را پایین نگه دارد. در حقیقت، مسافران ممکن است به یکی از مقاصد محبوب کارائیب، اروپا و آلاسکا با کمتر از 200 دلار برای هر نفر، برنامه های سفر داشته باشند.
تا جایی که من می‌دانم، کشتی کروز به شکلی که در جاهای دیگر دنیا مطرح است، در ایران تعریف نشده. البته تورهای کروز که در حاشیه جنوبی خلیج فارس و دریای عمان در حرکت هستند در ایران هم فروخته می‌شود.به همین دلیل ایرانیان زیادی برای تجریه این نوع از سفر به کشورهای دیگر می‌روند تا فرصت کروز را از دست ندهند.
البته باید تاکید کنم تمامی جذابیت این نوع از سفر به بیش از حدود یک سال پیش بازمی‌گردد. بعد از شیوع ویروس کرونا، شرکت‌های زیادی رو به ورشکستگی رفتند و حتی مجبور به فروش کشتی‌های خود شدند. در حال حاضر تمامی کشتی‌های تفریحی که سال‌ها جز برای سوار یا پیاده‌کردن مسافر رنگ ساحل را نمی‌دیدند، یک سال است که به اسکله‌ها چسبیده‌اند!